ڀٽائي ۽ گھايل ڪيئن گھارِينِ: روحاني تشريح

قلمڪار: اڪرم حيدري

سُر يمن ڪلياڻ جو بيت انساني دل جي اڻکٽ، روحاني ۽ وجداني احساسن جو آئينو آهي، جتي شاھ عبد اللطيف ڀٽائي انساني محبت، عشقِ الٰهي ۽ روح جي پاڪائيءَ جو اهڃاڻ بيان ڪري ٿو. هي بيت نہ رڳو عشق جي تڪليف جو منظر پيش ڪري ٿو، پر انساني روح جي اندروني آزمائيش، درد ۽ وجداني روحن جي حرڪت کي اهڙي نفاست سان پيش ڪري ٿو جو پڙهندڙ پاڻ کي ان بيحد درد ۽ وجد ۾ ڳنڍيل محسوس ڪري ٿو.

بيت آهي:

سَگهَنِ سُڌِ نہ سُورَ جِي، گهايَلَ ڪيئن گهارِينِ؛
پِيَلَ پاسو پَٽَ تان، واڍوڙَ نہ وارِينِ؛
پَرِ ۾ پَچَنِ پِرينءَ لَئي، ھَئي! ھَنجُون ھارِينِ؛
سَڄَڻُ جي سارِينِ، تن رويو وِھامي راتڙي۔

---

عشق جي تڪليف ۽ انساني درد:

هي بيت عشق جي درد جو سڀ کان گهرو، روحاني ۽ وجداني منظر پيش ڪري ٿو. شاعر هتي انساني جسماني تڪليف کان وڌيڪ دل جي اندر جي درد کي نمايان ڪري ٿو. جسم تي زخم عارضي هوندا آهن، پر **روح جا زخم هميشہ جي لاءِ آهن**. رات جو جڏهن شهر سڪون ۾ هوندو آهي، عاشق اڪيلائي ۾ پنهنجي دل جي رڙ ۾ رب جي ياد ۾ وڍيل هوندو آهي. هي روئڻ ۽ سڪ جي ڪمي انسان کي بوجھل محسوس ڪرائي ٿي، پر ساڳي وقت **روحاني پاڪائي** جو سبب بڻجي ٿو.

روحاني عشق ۽ فراق:

بيت ۾ **“واڍوڙَ”** لفظ انساني محبت کان وڌيڪ صوفيانہ، روحاني عشق جي نمائندگي ڪري ٿو. اهي واڍوڙا اهي اولياءُ آهن، جيڪي دنيا جي هر پرک کان لاتعلق ٿي ويا آهن، جن جا رات جاڳڻ جا سبب دنياوي ناهي پر عشقِ الٰهي جو سُر آهن. هو رب جي ياد ۾ جاڳن ٿا، روئن ٿا، پر انهن جا ڳوڙها **عبادت بڻجي وڃن ٿا**.

شاهه لطيف جو پيغام: عشق جو سور انسان کي نہ رڳو انساني احساسن جي حد تائين ڇڪي ٿو، پر **روحاني سچائي ۽ پاڪائي** ڏانهن وٺي وڃي ٿو. جيڪي زخم ۽ فراق ساھ کڻي رهيا آهن، اهي دنيا ۽ آخرت ٻنهي ۾ سلوڪ ۾ ترقي حاصل ڪري رهيا آهن.

انساني نفسيات سان تعلق:

هي بيت انساني نفسيات جي گهريائين ۾ لھي وڃي ٿو. اهو انهن دلين لاءِ آهي جيڪي ڪنهن کي پيار ڪن ٿا، پر حاصل نہ ڪري سگهيا آهن. راتيون جاڳڻ، ڳوڙها، ۽ اندر جي آواز سان گفتگو انساني نفسيات ۾ **نفسياتي سڪون ۽ جذباتي ڪيفيتن** جو هڪ روپ آهي.

---

(2) شاھ عبدللطيف ڀٽائي جي ڪلام ۾ رئڻ جو تصور: روحاني معنيٰ ۽ ڳوڙهن جي اهميت

شاھ لطيف هتي ڳوڙهن ۽ روئڻ کي **روحاني خزاني** ۽ بندگي جو نشان بڻائي ٿو. ڳوڙها خاص ڪري عاجزيءَ جي علامت آهن، جيڪي رب جي حضور ۾ دل جي خلوص، درد جي صداقت، ۽ روح جي عاجزي جو اظهار آهن.

روحاني فلسفو: ڳوڙها ۽ رب جو خزانو

1. عاجزي جو اظهار: ڳوڙها انسان جي عاجزي ۽ اندروني سچائي جو ثبوت آهن.
2. روح جي پاڪائي: جيئن نمڪ جراثيمن کان شيون پاڪ ڪري ٿو، تيئن ڳوڙها دل ۽ روح کي صفائي ۽ روحانيت عطا ڪن ٿا.
3. رب جي قيمت: ڳوڙها الله پاڪ جي نظر ۾ سڀ کان وڌيڪ قيمتي آهن، ڇو تہ اهي دنياوي شين کان آزاد، خالص ۽ اندروني صداقت سان ڀريل هوندا آهن.
4. روحاني خزانو: جيڪي ماڻهو ڳوڙهن کي عبادت طور پيش ڪن ٿا، اهي پنهنجي روح ۾ **رب جي قربت ۽ نعمتن جا خزانا** محفوظ ڪن ٿا.

اختتامي پيغام: انساني درد، عشق ۽ فراق رب جي حضور ۾ **روحاني خزانو، عبادت، ۽ قربت** جو ذريعو آهن. هر ڳوڙهو، هر ھنج رب جي نظر ۾ قيمتي آهي.

---

(3) شاھ لطيف جي ڪلام ۾ رات جو تصور: روحاني انتظار

شاھ عبد اللطيف ڀٽائي جي شاعريءَ ۾ رات هڪ اهڙو وقت آهي، جتي انساني روح پنهنجي اندر جي خاموشيءَ ۾ رب جي حضور سان سڌو رابطو ڪري ٿو. رات جو وقت محض دنياوي ننڊ جو لمحو نہ، پر هڪ **روحاني فرصت، انساني دل جي معراج،** ۽ عشقِ الٰهي جو سنجيده عرصو آهي.

سَڄَڻُ جي سارِينِ، تن رويو وِھامي راتڙي۔

رات جي خاموشي ۽ جاڳڻ جا روحاني فائدا:

• روح جي عبادت: رات جو جاڳڻ، روئڻ، ۽ رب جي ياد ۾ دل کي وقف ڪرڻ، انساني درد ۽ فراق کي عبادت بڻائي ٿو.
• دل جي صفائي: جڏهن دنيا جا سڀيئي شور ختم ٿين ٿا، تڏهن دل ۽ روح کي رب جي حضور ۾ **سڪون ۽ صفائي** ملندو آهي.
• روحاني تعلق: رات جو وقت انساني دل ۽ رب جي وچ ۾ هڪ روحاني رابطو قائم ڪري ٿو.
• اسرار علم ۽ بصيرت: رات جو خاموشي، دل کي رب جي راز ۽ الاهي حڪمت سان روشناس ڪرائي ٿي. شاهه لطيف ان کي **روح جو معراج** سڏيندو آهي.

اختتامي خيال (رات جو تصور)

شاهه لطيف اسان کي سيکاري ٿو تہ رات جو وقت صرف جاڳڻ، سوچڻ يا ڳوڙهن جي وھائڻ لاءِ نہ آهي، پر اهو **روح جي معراج، رب سان ملاقات، ۽ انساني دل جي پاڪائيءَ جو مقدس عرصو** آهي. جيڪي ماڻهو رات جو جاڳي، پنهنجن ڳوڙهن کي عبادت بڻائين ٿا، اهي نه صرف دنيا ۾ روحاني سڪون حاصل ڪن ٿا، پر آخرت ۾ رب جي قربت جو خزانو پڻ حاصل ڪن ٿا.

---

مڪمل خلاصو ۽ پيغام:

هي بيت هر عاشق، هر صوفي ۽ هر انسان لاءِ پيغام آهي تہ **عشق جي باھ ۾ جلڻ عذاب ناهي، پر اها انساني روح ۽ دل جي پاڪائي جو رستو آهي**. جيڪي انسان محبت ۾ زخمي ٿيا، اهي ئي حقيقت ۾ خوش نصيب آهن، ڇو تہ انهن جي زخم ۾ **خدا جي مهرباني لڪيل** آهي.

درد انساني ساٿي آهي، دشمن نہ. عشق، درد، ۽ فراق انساني روح کي **رب تائين پھچائڻ جو وسيلو** آھن. جيڪي راتون ڳوڙهن ۾ گذاريندا آهن، اهي ڏينهن روحاني سڪون سان ڀرپور هوندا آهن.